خزندگان ایران- قسمت اول

سوسمارها شامل 8 خانواده هستند که ما در 8 قسمت اعضایی از هر خانواده را معرفی می کنیم.

و در ابتدا با خانواده ی آگاماها شروع می کنیم.

آگامای سروزغی مخطط

مشخصات: فاقد چین پوستی در گوشه دهان، فلسهای پشتی یكنواخت، اطراف سر و گردن بدون فلسهای ریشه ای شكل پیش آمده، فاقد فلسهای متورم بالا آمده بر روی پشت بدن؛، هر دو طرف چهارمین انگشت و طرف بیرونی سومین انگشت بشدت ریشه دار، فلسهای بینی در تماس با هم و توسط 3 فلس از لب بالا جدا می شوند؛ دارای 2 یا 3 پولك زیر چشمی تقریباً هم اندازه؛ سطح شكمی دم با 4 یا 5 نوار عرضی تیره؛ نوك دم سیاه یا خاكستری نیست.
رنگ آمیزی: پشت حنایی خاكستری روشن با دو ردیف از نقاط نارنجی روشن یا صورتی كه دارای حاشیه تیره هستند، نوارهای روشن یا تیره حاشیه دار در قسمت پهلویی و پهلویی پشتی، كه اغلب از چشم و سوراخ گوش تا نزدیك انتهایی دم امتداد می یابد، ناحیه شكمی سفید، زیر دم دارای چهار یا پنج نوار قهوه ای تیره تا سیاه.
زیستگاه: نواحی بیابانی خشك،‌ در تپه های شنی روان یا تثبیت شده، زمینهای خشك سنگی و یا پوشیده از سنگریزه در حاشیه شنزارها و امتداد رودخانه‌ها همراه با پوشش گیاهی بوته ای یا علف بسیار اندك.
عادات و رفتار: هنگام روز به فعالیت و شكار می پردازند، از عنكبوتیان و حشرات شامل راست بالان، مورچه‌ها و غیره تغذیه میكنند. زمان تخمریزی از اردیبهشت تا مهر گزارش شده است.
پراكندگی جهانی: ایران، افغانستان، پاكستان.
اندازه: نوك پوزه تا مخرج 45 میلیمتر دم 58 میلیمتر.
ملاحظات: محل نمونه تیپیك بین نوشكی و هلمند واقع در افغانستان می باشد. نمونه‌هایی كه توسط R.McCullers و S.C.Anderson در 9 ژوئن 1957، از 35 كیلومتری شمال گناباد بر جاده تربت حیدریه (نمونه نر) و 39 كیلومتری شمال گناباد بر جاده تربت حیدریه (نمونه ماده)، واقع در استان خراسان جمع آوری شده بودند، Golubev در سال 1998 آنها را تحت زیر گونه ای جدید، بنام P.o.vindumi توصیف كرده است.

آگامای ایرانی

مشخصات: فرم فلسهای پشتی یكنواخت نیست، پشت و پهلوها آمیخته با فلسهایی در اندازه‌های متفاوت، فلسهای شكمی بطور مشخص تیغه دار، اندازه بزرگترین پولكهای پشتی حدوداً دو برابر پهنای پولك‌های كوچك مجاور، نرها دارای كیسه گلویی توسعه یافته.
رنگ آمیزی: پشت به رنگ خاكستری تیره یا روشن مایل به حنایی، دارای چند ردیف طولی از لكه‌های تیره كه در نابالغها مشخص تر است، در نرها پشت و پهلوها با خالهای سفید، بعضی نمونه‌ها یك ردیف از لكه‌های روشن در امتداد ستون مهره‌ها دارند، دم با نوارهای عرضی تیره، روی سر و گردن دارای نوارهای تیره، در اطراف گردن دارای دو نوار تیره كه یكی از گوش می گذرد و تا چشم امتداد یافته و دیگری تا بعد از چشم نیز كشیده است.
زیستگاه: نواحی بیابانی گرم و خشك، در شنزارها، حاشیه و یا روی تپه‌های شنی، همراه با پوشش گیاهی اندك شامل بوته‌های كوچك خاردار، و گاهی با درختچه‌های پراكنده.
عادات و رفتار: روزها فعالند؛ بیشتر لابه لای شاخ و برگ‌های بوته‌ها و درختچه‌ها دیده می شوند؛ از بند پایان مختلف نظیر حشرات و عنكبوتیان و گاهی از مواد گیاهی تغذیه می كنند.
پراكندگی جهانی: ایران،‌عراق،‌كویت،‌عربستان، اردن و سوریه.
اندازه: نوك پوزه تا مخرج 97 میلیمتر دم 147 میلیمتر.
ملاحظات: این گونه توسط رستگار پویانی (2000) از T.persicus به T.runderatus تغییر نام یافت. از این گونه دو زیر گونه توصیف شده است، زیر گونه T.r.fieldi كه رنگ آمیزی پشتی شامل طرحی از نوارهای طولی تیره و روشن، و یك نوار مشخص هر چند كمرنگ در ناحیه پشت؛ محل نمونه تیپیك این زیر گونه از شمال شرقی عربستان سعودی، بین القیسومه و تورایف می باشد. زیر گونه T.r.runderatus در ناحیه میانی پشتی، قسمت پیشین ردی طولی از لكه‌های بیضی چشمی متصل به هم كه نوار موجی خاكستری یا بنفش كمرنگ را روی گردن و پشت تشكیل می دهند و توسط نوارهای قهوه ای حاشیه دار شده اند؛ محل نمونه تیپیك این زیر گونه از ایران، استان بوشهر، بین بندر گناوه و براز جان است(25 كیلومتری شرق بندر گناوه به طرف برازجان)

آگامای زمینی افغانی

مشخصات: فلسهای پشتی یكنواخت نیستند، فلسهای بزرگ تا پهلوهای بدن امتداد نمی یبابند، فلسهای شكمی صاف (بندرت دارای تیغه‌های ضعیف)، 68 تا 88 فلس اطراف پهن ترین قسمت ناحیه میانی بدن، سطح زیرین ران معمولاً فاقد فلسهای بطور مشخص بزرگ، یا با یك ناحیه از فلسهای بزرگ كه با فلسهای كوچك آمیخته نشده اند، فلسهای پینه بسته پیش مخرجی در یك ردیف، نرها بدون كیسه گلویی.
رنگ آمیزی: طرح پشتی شبیه به T.lessonae، اما دارای نقاط روشن ستون مهره ای كه اغلب بطور واضح با حاشیه قهوه ای بسیار تیره به اضافه 3 ردیف از نقاط با حاشیه تیره در هر ردیف ناحیه میانی پشت درون نوارهای عرضی تیره، كه این نوارها باریكتر از فضای بین آنها هستند؛ در نمونه‌های زنده ماده نوارهای عرضی قرمز (احتمالاً بطور فصلی)، و در نرها قهوه ای تیره یا خاكستری؛ گلو در ماده‌ها صورتی و در نرها خاكستری تیره یا با نوارهای طولی خاكستری؛ شكم با لكه ای خاكستری.
 

زیستگاه: نواحی بیابانی یا نیمه بیابانی خشك، در دشتهای وسیع و باز، رسی یا سنگلاخی، با گیاهان بوته ای پراكنده و اندك.
 

عادات و رفتار: روز فعالند، ولی در ساعات بسیار گرم پنهان می شوند، و بیشتر هنگام عصر فعالیت می كنند؛ اغلب در نزدیكی بوته‌ها دیده می شوند؛ از حشرات مانند قاب بال‌ها، مورچه‌ها، و همچنین عنكبوتها و غیره تغذیه می كنند؛ در سال دو بار تخمگذاری می كنند، كه یك بار در اواخر بهار یا اوایل تابستان و یك بار دیگر در اوایل پائیز است.
 

پراكندگی جهانی: پاكستان، افغانستان، ایران.
 

اندازه: نوك پوزه تا مخرج 76 میلیمتر دم 94 میلیمتر
 

ملاحظات: این گونه پیش از این زیر گونه ای متعلق به T.lessonae بوده است كه توسط رستگار پویانی (2000)، گونه ای مستقل توصیف شد. محل نمونه تیپیك از ناحیه كونتا واقع در پاكستان می باشد.

منبع: کتاب خزندگان ایران- نوشته ی دکتر نصرالله رستگار پویانی، سید مرتضی جوهری، اسکندر رستگار پویانی