مقدمه ای بر  هیدرو تراپی و ورزش در آب

هیدرو تراپی و ورزش در آب (آبدرمانی) ترکیبی از تمرین در آب و فیزیوتراپی است. در واقع رویکرد درمانی جامع و فراگیری است که با استفاده از تمرینات در آب به توانبخشی عارضه های مختلف کمک میکند.

کلیه برنامه های تمرینی دارای مراحل معینی هستند که عبارتند از: گرم کردن، حرکات کششی، حرکات تقویتی و استقامتی عضلانی و استراحت.

هر یک از مراحل فوق درصد خاصی از زمان جلسه را به خود اختصاص میدهد.

مراحل یک جلسه تمرین درمانی در آب

گرم کردن (warm-up)

گرم کردن مقدمه تمرینات بدنی است و لازم است همواره در ابتدا انجام گیرد. گرم کردن باید به تدریج انجام شود، تا با افزایش دمای بدن و میزان گردش خون، عضلات در هنگام حرکات کششی و تقویتی دچار خستگی مفرط نشده و میزان ذخیره انرژی در آنها کاهش نیابد. این اثر به نوبه خود باعث انعطاف پذیری بیشتر عضلات و کاهش احتمال آسیب میشور.

درمان در استخر آب گرم سبب افزایش سریع دمای بدن و عضلات خواهد شد بنابراین مدت زمان گرم کردن بستگی به دمای آب و خصوصیات گروه بیمار دارد.

موارد کار برد

1- در مواردی که تمرینات کششی و تقویتی عضلانی باید انجام شود.

2- در مواردی که گرم کردن و شل کردن یک قسمت و یا ناحیه خاصی از بدن از بروز صدمه جلوگیری خواهد کرد.

3- در مواردی که درجه حرارت آب زیر مقدار مناسب برای آبهای درمانی یعنی 33-37 درجه سلسیوس باشد.

اهداف

1- افزایش حرارت عمومی بدن و عضلات.

2- کاهش احتمال پارگی های عضلانی و اسپرینهای لیگامانی توسط گرم کردن عضلاتی که طی تمرین در معرض استرس قرار خواهند گرفت.

3- انجام تمرینات دامنه حرکتی فعال (active range of motion) عمومی در قسمتهایی از بدن که به طور اولیه دچار صدمه شده اند به منظور آمادگی جهت انجام فعالیت های شدیدتر.

4- تعیین دامنه حرکتی دردناک و محدود، همچنین شناسایی نواحی که دچار صدمه ثانویه شده اند و ممکن است سبب افزایش درد و بروز اختلال در روند درمان شوند.

5- کمک به پیشگیری از دردناک شدن عضلات (muscle soreness)

راهنمایی برای درمانگر

بیمار باید پیش از انجام هر تمرین کششی و قدرتی، حتما خود را گرم کند.

2- هرچه حرارت آب پایین تر باشد باید زمان گرم کردن بیشتر شود.

3- تمرینات گرم کردن باید متناسب با ناحیه آسیب دیده و ساختمانهای اطراف آن باشد.

حرکات کششی (Stretching)

تمرینات انعطافی (flexibility Exercise) تمرینات کششی هستند که جهت افزایش دامنه حرکتی یک مفصل یا گروهی از مفاصل ترتیب داده میشوند،مفصلی که دارای آزادی عمل بیشتری باشد میتواند سبب بهبود عملکرد بیمار گردد و حرکات بیماررا موثر تر نماید.

افزایش انعطاف پذیری سبب نرمتر شدن عضلات و تاندونها شده و لیگامنتهای حمایت کننده را نرم تر میکند. کشش غیر فعال (passive stretching) زمانی صورت میگیرد که بیمار شل بوده و نیاز به اعمال یک نیروی خارجی برای کشش دارد. این نیرو، میتواند با دست ویا به صورت مکانیکی وارد شود تا طول تمامی بافتها کوتاه شده را افزایش دهد. کشش فعال مستلزم همکاری و مشارکت بیمار در جهت کاهش سفتی عضلات است.

میزان انعطاف پذیری تا حدود زیادی توسط شرایط لیگامانها و بافتهای پیوندی اطراف مفصل محدود میشود. ساختمان آناتومیک مفصل و قابلیت انبساط عضلانی نیز دامنه حرکتی پیرامون مفصل را محدود میسازند، درست همانطور که یک بیماری و یا یک صدمه باعث چنین اثری میشود.

چنانچه یک مفصل و بافتهای نرم اطراف آن بیش از محدوده دامنه حرکتی طبیعی خود دچار کشیدگی شود اصطلاح کش آمدن (over stretched) را بکار می برند که خود میتواند باعث حرکت بیش از اندازه شود. در مقابل کانتراکچر، کوتاهی یا سفت شدن بافتهای نرم مفصلی یا عضلانی است که از مفصل عبور میکنند. این سفت شدن باعث کاهش دامنه حرکتی مفصل درگیر می شود. هنگام تمرینات کششی بیمار باید از انجام کشش های پرتابی خودداری کند. در هر تمرین کششی باید مفصل کمی خم شده باشد و سرعت حرکات تعدیل گردد. کشش استاتیک بهترین نوع تمرینات است زیرا سبب افزایش طول عضله بدون ایجاد پارگیهای میکروسکوپی در آن می شود. برای استفاده بهینه، کشش باید 10 تا60 ثانیه ادامه یابد.

تمرینات کششی باید در برگیرنده عضلاتی باشند که در مراحل دیگرتمرین برروی آنها کار خواهد شد.

موارد کاربرد

1- در مواردی که دامنه حرکتی مفصل به دلیل کوتاهی عضلات، بافتهای پیوندی و پوستی، محدود میشود.

2- در مواردی که محدودیت حرکت مفصل سبب بروز بد شکلی های قابل پیشگیری اسکلتی، که می توانند بر تقارن و وضعیت بدن اثر بگذارند، شده باشد.

3- در مواردی که عضلات سفت و کوتاه شده با فعالیت روزمره یا مراقبت پرستاری تداخل میکند.

4- در مواردی که عدم توازن عضلانی وجود دارد، یا هنگامیکه یک عضله ضعیف و بافت مقابل آن سفت است. این عضلات باید آنقدر تحت کشش قرار گیرند تا دامنه حرکتی آنها به شرایط مطلوب رسیده و تمرینات تقویتی بر روی آنها موثر واقع شود.

5- در مواردی که شل کردن عضله ضروری است، تا برای رسیدن به دامنه حرکتی مطلوب عضله دچار درد، تنش یا استرس نشود.

اهداف

1- بازگزداندن دامنه حرکتی طبیعی به مفصل درگیر و تحرک به بافتهای نرم اطراف مفصل

2- جلوگیری از سفتی و کوتاهی عضلانی غیر قابل برگشت

3- تسهیل شل کردن عضلانی

4- افزایش دامنه حرکتی یک ناحیه خاص از بدن یا کل بدن پیش از شروع تمرینات مقاومتی

5- کاهش خطر آسیبهای تاندونی عضلانی

چند راهنمایی برای درمانگر

1- پزشک ارجاع دهنده باید ارزیابی دقیق از وضعیت بیمار در خصوص محدودیت دامنه حرکتی بافتهای نرم و یا توسط خود مفاصل داشته باشد و همچنین بررسی این نکته که آیا کشش در آب گرم برای وی مفید خواهد بود یا نه.

2- یک تمرین مناسب، بنا به توصیه پزشک معالج انتخاب نمایید و هدفهای واقع بینانه ای در نظر بگیرید.

بیمارانی که تحرک بیش از حد در یک ناحیه یا قسمتی خاص از بدن باید تمرینات کششی خاصی را انجام دهند و نباید در برنامه کششی عمومی شرکت کنند. این بیماران باید از استفاده از وسایل شناوری به هنگام کشش خودداری کنند.

3- بیماران باید از کلیه وسایلی که برای تامین ثبات و راحتی وضعیت وی ضروری است، استفاده کند. این کار بیومکانیک صحیح در طی انجام هر ورزشی را تضمین میکند.

4- کشش باید در جهت مخالف کوتاهی انجام شود. شل بودن بیمار باید در طی انجام تمرین حفظ شود و همچنین بر الگوی تنفس صحیح وی نیز تاکید گردد.

5- تعادل بین گروههای عضلانی آگونیست و آنتگونیست حفظ شود.

6- کشش های استاتیک بجای کشش های پرتابی باید انجام شود. بیمار باید حداقل برای 10 ثانیه هر وضعیت را حفظ کند. یک کشش موثر باعث ایجاد یک احساس کشش در عضله سفت شده می گردد نه اینکه باعث درد شود.

7- عضلاتی باید مورد کشش واقع شوند که بعدا میخواهیم آنهارا تقویت کنیم. بیش از شروع یک برنامه تمرینی از میزان دامنه حرکتی مفصل بیمار باید اطمینان حاصل کرد.

8-در انتهای دامنه یا در مفاصل لولایی قفل شده نباید فشار بیش از حد به مفاصل و لیگامانها وارد شود. بیمار باید همیشه با انجام حرکات کنترل شده و آهسته در آب از مفاصل آسیب پذیر خود حفاظت کند.

9- برای کمک به بیمار در صورت لزوم از نیروی بیونسی استفاده کنید خصوصا در مرحله اولیه توانبخشی بعد از صدمه.

10- از خواص حمایت کننده آب برای ایجاد ثبات لازم در مفاصل آسیب پذیر استفاده شود.

قدرت و استقامت عضلانی

قدرت عضلانی یعنی حداکثر نیرویی که یک عضله میتواند در یک انقباض ایجاد کند. انقباض میتواند به صورت داینامیک ویا استاتیک باشد و برای عضله مورد نظر اختصاصی است. افزایش قدرت و اندازه یک عضله به میزان کار با آن عضله بستگی دارد.

بازیابی عملکرد عضله پس از یک آسیب عمده، جراحی،یا یک دوره زمانی که بیمار دچار محدودیت حرکتی شده، بسیار حائز اهمیت است. آب محیط بسیار عالی برای پیشرفت تمرینات در مراحل اولیه می باشد، چراکه میزان مقاومت بیشتری از هوا ایجاد میکند، در حالیکه ساختارها بی ثبات درحال ترمیم را حمایت می کند.

استقامت عضلانی قابلیت عضله در انجام یک سری انقباض های مکرر طی یک دوره زمانی مشخص است. اگر قدرت عضلانی با مقدار وزنه ای که بیمار می تواند بلند کند و یا حداکثر مقدار مقاومتی که طی یک تلاش انفرادی می تواند در آب جابجا کند، سنجیده می شود، استقامت عضله با تعداد دفعاتی که بیمار میتواند وزنه ای با وزن کمتر از حداکثر را بلند و در آب جابجا کند، ارزیابی میشود. استقامت عضلانی مختص یک گروه عضلانی است و باید در توانبخشی صدمه آنرا در نظر گرفت.

موارد کاربرد

1-در مواردی که ضعف عضلانی پس از صدمه، عمل جراحی و یا یک دوره محدودیت حرکتی ایجاد میشود.

2- در مواردی که حمایت نیروی بیونسی می تواند میزان درد حاصله از تنش یا اسپاستیسیتی در یک عضله یا گروه عضلات را که باعث محدودیت دامنه حرکتی می شود، کاهش داده یا از بین ببرد.

3-در مواردی که بیمار به دلیل بیماری یا آسیب نمی تواند روی زمین راه برود یا کارهای روزمره را انجام دهند.

4- در بیمارانی که شدیدا تحلیل رفته اند، تمرین در آب میتواند در هر سطحی از ضعف عضلانی که بیمار قراردارد، مفید واقع شود.

5- برای پیشبرد بیمار در جهت انجام تمرینات تقویتی در خشکی.

چند راهنمایی برای درمانگر

1- تمامی حرکات و تمرینات باید به دقت کنترل شده و در شروع با توجه به ایجاد درد، محدود شوند، مگر اینکه غیر از این ذکر شده باشد.

2- در صورت امکان، تمرینات اعضا متورم باید در قسمت عمیق آب انجام پذیرد. فشار هیدرویتاتیک آب به بهبود ادم کمک میکند. پس از کاهش تورم و درد محل آسیب دیده، تمرینات ایزوتونیک و ایزو کنتیک بهترین است. این نوع تمرینات از طریق تکمیل دامنه حرکتی بیمار به افزایش عملکرد عضلانی بخش های خاصی از بدن کمک می کند.

3 -پیش از شروع تمرین باید مطمئن شد که بیمار به راحتی حمایت می شود. قسمتهایی از بدن بیمار که لازم است ثابت باشند باید توسط یک نیروی خارجی مثل دیواره استخر یا صندلی، یا نیروی داخلی مثل عضلات، ثابت نگه داشته شوند.

4- از مقاومت آب برای دستیابی به افزایش پیشرونده قدرت، با روش های زیر، استفاده نمایید:

• افزایش طول بازوی اهرم
• حرکت دادن یک جسم شناور از یک وضعیت پروگزیمال به دیستال یا به طرف کف استخر
• افزایش اندازه جسم شناور یا تعداد آن
• افزایش سطح مقاومت
• حرکت در آب به گونه ای که لغزش کمتری داشته باشد
• افزایش سرعت حرکت
• حرکت دادن وزنه ها به طرف سطح آب
• به حد اکثر رساندن اثرات تحمل وزن در آب، با انجام تمرینات اندام تحتانی و ستون فقرات در عمق های متفاوت

شل کردن (relaxation)

شل کردن بدن به عنوان تلاشی آگاهانه در جهت کاهش تنش در عضلات، تعریف شده است. تنش عضلانی می تواند در اثر عوامل فیزیولوژیکی مثل درد حاد و صدمه و یا در اثر عوامل روانی مثل اضطراب یا استرس ایجاد شود. همچنین عواملی چون خستگی و استفاده بیش از حد می تواند باعث تنش عضلانی شود. این آگاهی باید به بیمار داده شود که از طولانی شدن تنش عضلانی جلوگیری کرده و به وسیله تمرینات درمانی آن را مهار کنند. در حین تمرینات به دنبالانقباض عضله اسکلتی باید یک واکنش شل کردن نیز وجود داشته باشد. هر قدر میزان انقباض بیشتر باشد، مقدار شل شدن متعاقب آن نیز باید افزایش یابد و این به عنوان قانون عصب گیری متقابل شرینگتون معروف استچنانچه طولانی شدن تنش عضلانی مورد مراقبت و درمان واقع نشود،این عمل موجب عدم عملکرد صحیح مفاصل خواهد شد. مفصل تحت تاثیر واقع شده، وارد حلقه دائمی درد، اسپاسم عضلانی، متابولیت های انبار شده و اختلال حرکت می شود. گرمای یک استخر درمانی باعث پیشبرد شلی عضلانی، افزایش جریان خون، کاهش اسپاسم و کاهش موثر میزان درد می شود. این تاثیرات گسستگی قابل توجهی در حلقه درد ایجاد خواهد کرد.درمانگر می تواند از روش های شل کردن بسیاری، شامل ترکیبی از روش های موضعی و عمومی، استفاده نماید.

روش های شل کردن موضعی

این روش ها شامل گرما، ماساژ و کشش مفصل است.

گرما: اعمال گرمای عمقی یا سطحی بر بافتهای نرم پیش از شروع جلسه آب درمانی به افزایش قابلیت کشش بافت های کوتاه شده کمک میکند. اعمال گرما پس از جلسه آب درمانی به حفظ شلی عضلانی کمک می کند.

ماساژ: برای بیمارانی که از دردهای شدید رنج می برند و یا انجام کار روی زمین برای آنها سخت است، آب واسطه عالی است که در آن می توان روش های مختلف ماساژ را اعمال نمود. غوطه ور شدن در آب گرم و ماساژ اثرات مشابه روی عضلات سفت شده، دارد. ماساژسبب افزایش جریان خون، کاهش حساسیت به درد و پیشبرد شل شدن می گردد. همانگونه که غوطه ور شدن در آب گرم این اثرات را دارد. به علت فشار هیدروستاتیک آب نیازی به استفاده از فشار زیاد برروی نواحی درگیر به منظور کاهش اسپاسم عضلانی و سفتی، نیست. درمانگر بافت غیر طبیعی را احساس می کند و تلاش دارد که یک بافت طبیعی با طول مناسب و بدون درد را به دست آورد.

کشش مفصل: حالتی است که سطوح یک مفصل به دو طرف، دور از هم کشیده شوند. استفاده از روش های موبیلیزاسیون و استرچینگ مفصل قبل یا همراه کشش مفصل می تواند درد و اسپاسم عضلات اطراف مفصل را کاهش دهد.

روش های کشش مفصلی که در آب استفاده شده شامل موارد زیر است:

• وزنه ها: جهت اثر وزنه ها درست برعکس بیونسی است.نگه داشتن یک وزنه یا گذاشتن یک وزنه در یک محل به خصوص باعث جداشدن مفاصل خواهد شد. کشش عمودی در حالت غوطه ور برای عارضه های پشت موثر واقع می شود.
• مانی پولاسیون(manipulation):  عبارت است از گرفتن قسمتی از بدن یا پروگزیمال مفصل با یک دست و حرکت دادن دیستال مفصل به سمت خارج یا پایین با دست دیگر.
• کشیدن: این روش شامل کشیدن بدن یا عضو به صورت یک حرکت پیوسته و طولانی است و طولانی است که باید به آهستگی و تنها در یک جهت صورت گیرد.
• حرکات پاندولی: یکی از روش های گرم کردن موثر در آب است. با استفاده از وزنه در انجام این تمرینات می توان باعث جدا شدن سطوح مفصلی و متعاقب آن شل شدن گردید که سبب افزایش تحرک عضو می شود.

روش های عمومی شل کردن

از میان روش های عمومی شل کردن که در اختیار درمانگر وجود دارد، برخی از آنها برای ایجاد مهارت کافی، مستلزم آموزشهای فراگیر و تمرین است. بیمار می تواند از یک روش خاص یا ترکیبی از آنها استفاده کند.

• شناوری: استفاده از وسایل شناور ممکن استبه بیمار کمک کند یا نکند. اثر بی وزنی که هنگام غوطه وری در آب گرم حس می شود. اغلب به تنهایی برای تسکین مفاصل دردناک و تسهیل شل کردن، کافی است.
• شل کردن خود به خودی: این روش شامل کاهش تنش عضلانی از طریق تلاش و تفکر آگاهانه است. یک چنین برنامه ای از سه نوع تمرین جداگانه تشکیل می شود تفکر در مورد شل کردن خویش، تمرکز افکار به صورت انفرادی (یوگا) و تمرکز برروی برخی مفاهیم کیفی مفید در مورد شل کردن.
• تمرینات تنفسی: کشیدن نفس های 3یا 4 قسمتی که در آنها با عمیق تر شدن تدریجی تنفس عضلات سفت، هوشیارانه شل می شوند.
• شل کردن پیش رونده: در این روش بیمار باید متناوبا عضلات درگیر را منقبض و سپس شل سازد. باید بیمار را در شناخت علایم تنش هنگامی که عضلات منقبض شده اند، تشویق نمود.

موارد کاربرد

1- در مواردی که تنش بیش از حد عصبی ماهیچه ای مزمن یا حاد وجوددارد.

2-در مواردی که الگوهای نا مناسب خواب پدیدار می شود.

3- در مواردی که عضلات گرفته شده سبب محدودیت حرکات مفصل و عملکرد آن شود.

4- زمانی که اضطراب و نگرانی سبب بروز بیماریها و دردهای فیزیولوژیکی مثل زخم معده می شود.

5- پس از رقابتهایی که منجر به خستگی مفرط و از نفس افتادن می گردد.

6- در عارضه های مختلف قبل و بعد از جراحی

اهداف

1- کاهش تنش عضلانی و تسهیل شل کردن

2- کاهش اضطراب و نگرانی

3- تشخیص تنش عضلانی طولانی و کنترل یا مهار آن از طریق انجام تمرینات درمانی

4- به حداکثر رساندن اثرات درمانی آب گرم توسط افزایش گردش خون، کاهش حساسیت به درد و افزایش شلی عضلانی

5- شکستن حلقه درد

چند راهنمایی برای درمانگر

1- ز عدم ترس بیمار نسبت به آب اطمینان حاصل نمایید.

2- یک یا چند روش مناسب با توجه به وضع بیمار انتخاب نمایید.

3- مراحل درمان را برای بیمارر توضیح دهید تا وی دلیل منطقی روش های شل کردن انتخاب شده را دریابد.

4- بیمار همیشه باید دریک وضعیت و موقعیت راحت قرار گیرد و این در حالی است که همهئبخش های بدن حمایت شده است.

5- پس از آموزش روش ها به بیمار، بر انجام منظم آنها تاکید نماید.

6- اهداف کوتاه مدت و بلند مدت برای تمرینات شل کردن در نظر گرفته و آنها را برای بیمار شرح دهید.

مراحل هوازی

در ماحل اولیه تمرین درمانی داخل آب هیچ جزء هوازی وجود ندارد. به دلیل دمای زیاد آب، انجام فعالیت های طولانی و با شدت بالا توصیه نمی شود. یک بیمار صدمه دیده بندرت قادر به انجام تمرینات شدید در آب، به گونه ای که فواید آیروبیک ناشی از افزایش ضربان قلب برایش حاصل شود، می باشد.

بعد از اینکه بیمار دامنه حرکتی کامل را در مفصل درگیر به دست آورد و به سطح قدرت و استقامت کافی رسید، انجام تمرینات هوازی می تواند به برنامه تمرینی بیمار اضافه شود. برنامه های تمرینی باید مخصوص همان بیمار در نظر گرفته شود و با توجه به وضعیت بیمار، و نقاط قدرت و ضعف وی برنامه تمرینی ارائه شود.